Τεχνολογία, νέα οικονομία και ανάπτυξη. Η παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα

Με την κρίση και την αβεβαιότητα ορατή στις διεθνείς οικονομίες, η περίοδος που διανύουμε αποτελεί κομβικό σημείο πολλών εξελίξεων. Καλλιεργημένες προσδοκίες που δεν επιβεβαιώθηκαν και...
ερωτήματα που αναζητούν απάντηση επιπλέουν στη θάλασσα της κατευθυνόμενης πληροφόρησης και τελικά της ετεροκαθοριζόμενης γνώμης. Ο "Εν αρχή" ων Λόγος, μέσα στο θόρυβο των παγκοσμιοποιημένων "ειδήσεων" που επιχειρούν να τον επαναπροσδιορίσουν, αναδεικνύεται σε οχυρό που οι εναπομείναντες σκεπτόμενοι οφείλουν να προασπίσουν από την επέλαση ενός

ολοκληρωτισμού που στο πέρασμά του, αλλοιώνει έννοιες και αξίες.
Οι νέες τεχνολογίες συγκέντρωσαν τα βλέμματα, τις προσδοκίες αλλά και τις οικονομίες του "Άγνωστου Παγκοσμιοποιημένου Πολίτη", φερόμενες ως ο μοχλός μιας ανάπτυξης με λαμπρό μέλλον. Τι είναι, όμως, "ανάπτυξη"; Η ευημερία κάποιων αριθμητικών δεικτών; Το μέγεθος των αγορών και των κερδών εταιριών "νέας οικονομίας"; Η ποιότητα ορισμένων χαρακτηριστικών μιας ή περισσοτέρων περιοχών επιχειρηματικής δραστηριότητας; Η εξέλιξη της παραγωγής σε κάποιους κλάδους; Κάποια από τα έμμεσα ή άμεσα αποτελέσματα αυτών στην ποιότητα ζωής; Πώς και πότε η ανάπτυξη αφορά ολόκληρη την κοινωνία; Μπορεί η ανάπτυξη να είναι κατευθυνόμενη και ποιες κοινωνικές διαδικασίες καθορίζουν τις κατευθύνσεις της; Πώς, τέλος, σχετίζεται η ανάπτυξη και η "πρόοδος των αριθμών" με τον δραματικά μεταβαλλόμενο διεθνή καταμερισμό εργασίας;

Μολονότι η αγορά είναι πλέον de facto παγκοσμιοποιημένη, είναι αφέλεια ή και σφάλμα να πιστεύει κανείς ότι η ευημερία είναι επίσης παγκοσμιοποιημένη, άποψη που έμμεσα προβάλλεται από την ελεγχόμενη πληροφόρηση. Η ευημερία εξακολουθεί να έχει πολλές αποχρώσεις, ανάλογα με τη δύναμη κάθε οντότητας (κράτους, εταιρίας, πολίτη) που συμμετέχει στην αγορά ,γεγονός που η χώρα μας με οδύνη σήμερα αντιλαμβάνεται.

Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην ανάπτυξη, δεν εξαρτάται μόνο από το μέγεθος των αγορών κατά κλάδο και είδος δραστηριότητας, αλλά και από την κατά περίπτωση προστιθέμενη αξία. Η μεταφορά της ευημερίας των αγορών στην καθημερινή ζωή του (παγκόσμιου) πολίτη, απαιτεί η προστιθέμενη αξία να επενδύεται όσο το δυνατόν περισσότερο στην υπηρεσία της κοινωνίας. Τότε η ανάπτυξη παύει να είναι μια απαρίθμηση δεικτών και γίνεται μια συγκεκριμένη πραγματικότητα, ορατή από όλους.

Ερχόμενοι στο θέμα των ιδιωτών και του ρόλου τους στην ανάπτυξη, είναι σκόπιμο να σταθούμε στην μετά "dot-com" εποχή, ιδωμένη με τη γλώσσα των αριθμών. Η ιδιωτικοποίηση προβλήθηκε ως ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος για κλάδους της νέας οικονομίας οι οποίοι σε κρατικά χέρια δεν εμφανίζονταν "αποτελεσματικοί". Το "σύνθημα" πέρασε παντού, σε οτιδήποτε δημόσιο μπορούσε να παράξει κέρδος σε ιδιωτικά χέρια, λειτουργώντας με όρους "νέας οικονομίας": στις τηλεπικοινωνίες, στην ενέργεια, στις μεταφορές στην υγεία, αλλά και στην εκπαίδευση. Τόσο στην ελληνική πραγματικότητα, όσο και εκτός αυτής υπάρχουν πλείστα παραδείγματα προς αποφυγή στη διαχείριση δημοσίων πόρων. Η ιδιωτικοποίηση, όμως, δεν είναι λύση, για λόγους που ξεπερνούν την "αποτελεσματικότητα της διαχείρισης" και καταλήγουν να ανάγονται στα θεμέλια των κοινωνικών οικοδομημάτων οργανωμένων ως κράτη όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.
Φαίνεται με αριθμούς τι πραγματικά πέτυχαν οι ιδιώτες εκεί που δραστηριοποιήθηκαν κατά κράτος. Σήμερα, που μετοχές των 100 δολαρίων στοιχίζουν λίγα σεντς, η αποτελεσματικότητα της ιδιωτικής δραστηριοποίησης είναι ένα παγόβουνο, κορυφή μόνο του οποίου είναι τα σκάνδαλα της Enron και της WorldCom τα οποία η κατευθυνόμενη πληροφόρηση εμφανίζει μόνο ως "άλλη μία" είδηση. Από πλήθος τέτοιων περιπτώσεων φαίνεται ότι οι ιδιώτες, οι οποίοι είχαν πάρει την άδεια από τους κυβερνώντες για να παρέχουν στους καταναλωτές ενέργεια και επικοινωνίες "υψηλής ποιότητας και ανταγωνιστικών τιμών", έγραψαν όλα αυτά στα παλαιότερα των υποδημάτων τους και κοίταξαν το συμφέρον που δηλώνει η λέξη ιδιώτης: το ιδιωτικό τους, στο οποίο υπήρξαν και ιδιαίτερα αποτελεσματικοί, άσχετα με την εξέλιξη της τιμής των μετοχών των εταιριών τους.

Εκτός, όμως, από τις θεωρητικές αναλύσεις, οι αριθμοί λένε ότι ο "Άγνωστος Παγκοσμιοποιημένος Πολίτης" τελικά δεν ευεργετήθηκε από τον ανταγωνισμό και τις ιδιωτικοποιήσεις εθνικού πλούτου στην Ευρώπη για πλήθος λόγων, δύο σημαντικοί από τους οποίους είναι ότι πρώτον, οι ΗΠΑ και όποια κέντρα πραγματικής παγκόσμιας εξουσίας υπάρχουν πίσω τους, όποτε το αποφασίσουν ευτελίζουν οποιοδήποτε ευρωπαϊκό χρηματιστήριο θέλουν, και δεύτερο ότι στην Ευρώπη, οι κολοσσοί που ιδιωτικοποιήθηκαν ήσαν δημόσιοι, δηλαδή εθνικός πλούτος, συσσωρευμένος από την εργασία πολλών γενεών. Κατά την ιδιωτικοποίηση, οι απόγονοι των πολιτών που έχτισαν τον κοινωνικό πλούτο των εταιριών που ιδιωτικοποιήθηκαν, κλήθηκαν (και πήγαν!) να αγοράσουν μετοχές οι οποίες ήδη επί της ουσίας τους ανήκαν διότι προέρχονταν από τη δουλειά των γονιών τους και των παππούδων τους. Ακόμη και αν η ιδιωτικοποίηση αποτελούσε πάνδημο αίτημα, οι πολίτες μιας χώρας που επί σειρά γενεών έχτισαν, ας πούμε, τον ΟΤΕ, εδικαιούντο δωρεάν μετοχές του. Όμως όχι, η "επικοινωνιακή πολιτική" και το εν γένει κλίμα της "Νέας Οικονομίας" απαιτούσε οι μετοχές αυτές να ξανα-αγοραστούν από τους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους και μάλιστα να χάσουν τελικά την αξία τους.

Τα φαινόμενα αυτά εκδηλώθηκαν ως έργα με διαφορετικά σκηνικά και μουσικές υποκρούσεις στις διάφορες χώρες και βέβαια, η τελική αίσθηση σχετίζονταν πάντα με τη θέση της κάθε χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας και από την προστιθέμενη αξία που ήταν σε θέση να παράξουν. Είναι φανερό ότι εμείς έχουμε πολύ δουλειά μπροστά μας, και ότι είναι αρκετή η περισυλλογή που απαιτείται σχετικά με το θέμα "ανάπτυξη". Η όποια αντιμετώπιση των ευκαιριών και των προκλήσεων, δεν μπορεί να είναι πρόσκαιρη όπως παρά τις δηλώσεις επιβεβαιώθηκε ότι ήταν στο παρελθόν. Αντίθετα, οφείλει να εκμεταλλεύεται τις δημιουργικές δυνάμεις που σε περίσσεια διαθέτει η χώρα μας με σκοπό τη δημιουργία βάσεων για ανάπτυξη.

*Ο Νίκος Μαρκάτος είναι Καθηγητής Ε.Μ.Π., Πρόεδρος Σχολής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, Πρύτανης Ε.Μ.Π. 1991-97, Senior Visitor στο Department of Applied Mathematics & Theoretical Physics του Πανεπιστημίου Cambridge και Fellow του Selwyn College του Πανεπιστημίου Cambridge. Visiting Professor University of Surrey(2000-2011).


news247