Oι 419 περιοχές Natura χάνουν μία ακόμη ευκαιρία

Τον Σεπτέμβριο λήγει η προθεσμία για μέτρα προστασίας και διαχείρισής τους

«Ξέφραγο αμπέλι» παραμένει η πλειονότητα των 419 περιοχών Natura της χώρας μας. Χωρίς σαφή οριοθέτηση, χωρίς εικόνα για την πραγματική τους κατάσταση, χωρίς φύλαξη, χωρίς διαχειριστικά σχέδια, η προστασία των ωραιότερων περιοχών της χώρας παραμένει...κενό γράμμα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον Σεπτέμβριο θα λήξει άπρακτη η προθεσμία για τον καθορισμό μέτρων προστασίας περίπου για τις μισές Natura. Οπως επισημαίνουν οι ειδικοί, αν η υπόθεση είχε αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα και στρατηγική, θα μπορούσε να φέρει στη χώρα κοινοτικούς πόρους σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή.

Στα μέσα Μαΐου έκλεισαν 20 χρόνια από την ημέρα υπογραφής της Οδηγίας για τους Οικοτόπους. Πρόκειται για ένα από τα κυριότερα όργανα άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ενωση, που οδήγησε στη δημιουργία του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. Με αφορμή την επέτειο, η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης διοργάνωσε ημερίδα με θέμα τον απολογισμό αυτών των 20 ετών. Τα στοιχεία που παρουσίασαν Ελληνες και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι ήταν μάλλον απογοητευτικά. Οπως ανέφερε η κ. Ελένη Τρύφων, από το τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος, αν και η έκταση του δικτύου Natura στην Ελλάδα θεωρείται αρκετά ικανοποιητική, υπάρχουν πολλές ελλείψεις στην προστασία και διαχείριση των περιοχών. Ανάμεσα στα προβλήματα:

- Απουσία ουσιαστικής επόπτευσης των προστατευόμενων περιοχών, ουσιαστικής στήριξης των φορέων διαχείρισης.

- Καθυστερήσεις στον χαρακτηρισμό προστατευόμενων περιοχών και στην εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων.

- Ελλειψη επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στις συναρμόδιες υπηρεσίες του κράτους.

- Καθυστερήσεις στην προώθηση των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων.

- Απουσία ενός σταθερού και μόνιμου μηχανισμού χρηματοδότησης.

- Απουσία δεδομένων για τη διαμόρφωση μέτρων προστασίας και διαχείρισης των Natura.

- Ελλιπής υποστήριξη των υπηρεσιών της Πολιτείας που έχουν αρμοδιότητα τη φύση.

- Τριβές με τις τοπικές κοινωνίες.

- Προβλήματα στη νομική μορφή του χαρακτηρισμού προστατευόμενων περιοχών.

Χαρακτηριστικό είναι ότι τον φετινό Σεπτέμβριο συμπληρώνονται 6 χρόνια από τον χαρακτηρισμό των «τόπων κοινοτικής σημασίας» (σσ. η μία από τις δύο κατηγορίες που αποτελούν το δίκτυο Natura. Η άλλη είναι οι ζώνες ειδικής προστασίας της ορνιθοπανίδας). Και επομένως η χώρα μας θα έπρεπε να είχε καθορίσει τις προτεραιότητές της για τις περιοχές αυτές (λ. χ. τα είδη ή το οικοσύστημα στο οποίο θα εστιάσει την προσοχή της) και ένα πακέτο μέτρων για την προώθησή τους.

«Είμαστε πάρα πολύ πίσω», λέει στην «Κ» η κ. Δέσποινα Βώκου, επικεφαλής της Επιτροπής Φύση 2000, του φορέα (υπαγόμενου στο ΥΠΕΚΑ) που έχει τον συντονισμό των δράσεων για τις προστατευόμενες περιοχές. «Αυτά τα έξι χρόνια που είχαμε προθεσμία για να ετοιμαστούμε, δεν έγινε τίποτα. Τώρα, “τρέχουμε” για να ξεκινήσουν προγράμματα παρακολούθησης των προστατευόμενων περιοχών, να δούμε δηλαδή σε τι κατάσταση βρίσκονται και βάσει των στοιχείων αυτών που θα συγκεντρωθούν όπως όπως θα πρέπει να προτείνουμε και μέτρα. Οπως καταλαβαίνετε, οι δυνατότητές μας είναι πολύ περιορισμένες».

«Στην πλειονότητα των προστατευόμενων περιοχών δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει», λέει στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Καραβέλας, διευθυντής της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF Ελλάς. «Η έλλειψη γνώσης για τις Natura έχει τεράστιες συνέπειες. Για παράδειγμα, οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ένα έργο σε μια Natura γίνονται... copy paste, με αποτέλεσμα συχνά να αναφέρεται λ. χ. σε μια μελέτη για τον Εβρο ένα είδος που υπάρχει στην Κρήτη!».

Tι γίνεται αλλού

Σύμφωνα με τον κ. Καραβέλα, η υπόθεση της προστασίας των περιοχών Natura εξελίσσεται σε μια ακόμα χαμένη ευκαιρία για τη χώρα μας. «Δεν ζητάμε να διατεθούν χρήματα από τον προϋπολογισμό για να δημιουργηθεί ένα σύστημα παρακολούθησης των Natura. Τα χρήματα αυτά υπάρχουν στην Ε. Ε. και “κάθονται” εδώ και μια 5ετία, παρότι έχουμε την υποχρέωση να τα αξιοποιήσουμε. Οι χώρες που ασχολήθηκαν σοβαρά με τις Natura τους απολαμβάνουν τα οφέλη.

Για παράδειγμα, η Ε. Ε. χρηματοδοτεί δραστηριότητες στις προστατευόμενες περιοχές που συνδέονται με τη διατήρησή τους, λ. χ. βιολογική γεωργία, αγροτουρισμός. Εμείς αντί να τις αντιμετωπίζουμε ως συγκριτικό πλεονέκτημα από το οποίο μπορούμε να αντλήσουμε πόρους σε μια κρίσιμη στιγμή, τις αντιμετωπίζουμε ως “βραχνά”».

Τα χαρακτηριστικά των προστατευόμενων περιοχών

Ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά των προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα; Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, η χώρα μας διαθέτει 419 περιοχές Natura, οι οποίες καταλαμβάνουν έκταση 42.947 τετραγωνικών χιλιομέτρων, έκταση που αντιστοιχούν στο 27,2% της χερσαίας επιφάνειας της χώρας και στο 6,1% του θαλάσσιου χώρου της. Από αυτές, οι 241 περιοχές είναι τόποι κοινοτικής σημασίας (προστατευόμενοι οικότοποι) και 202 ζώνες ειδικής προστασίας της ορνιθοπανίδας (αρκετές περιοχές αλληλοεπικαλύπτονται). Οι πρώτες περιοχές υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ενωση το 1987 και επρόκειτο για περιοχές προστασίας της ορνιθοπανίδας, αποκλειστικά δασικές εκτάσεις.

Οσον αφορά τον τύπο των Natura, το 24% είναι περιοχές με θαμνώδη βλάστηση, το 23% δάση, το 16% θαλάσσιες περιοχές, το 14% αγροτικές, το 10% βοσκότοποι, το 4% βάλτοι και το υπόλοιπο 9% άλλου τύπου περιοχές. Η πλειονότητα των περιοχών του δικτύου Natura δεν είναι θεσμοθετημένες (λ.χ. εθνικά πάρκα), αλλά προστατεύονται με κάποιους γενικούς περιορισμούς. Επίσης έχουν ιδρυθεί από το 2003 και λειτουργούν 28 Φορείς Διαχείρισης που καλύπτουν το 23% του δικτύου Natura 2000. Οι περισσότεροι από τους φορείς διαχείρισης παρουσιάζουν μικρή δραστηριότητα, ελλείψει πόρων και αρμοδιοτήτων.

Οσον αφορά τη χρηματοδότηση, κατά κύριο λόγο προέρχεται από τα ευρωπαϊκά ταμεία: σήμερα, μέσω του ΕΣΠΑ και του ΕΠΠΕΡΑΑ διατίθενται 229.020.000 ευρώ για έργα σε προστατευόμενες περιοχές και επιπλέον 141.000.000 ευρώ για τους φορείς διαχείρισης. Επίσης, περιστασιακά διατίθενται πόροι και από το Πράσινο Ταμείο.

Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωδικαστήριο το 2007, διότι ο αριθμός και η συνολική επιφάνεια των ελληνικών Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας υπολείπονταν σαφώς του αριθμού και της συνολικής επιφανείας των εδαφών που πληρούν τις προϋποθέσεις κατατάξεώς τους σε ΖΕΠ. Μετά την υποβολή από την Ελλάδα σημαντικού αριθμού νέων ΖΕΠ, η υπόθεση αρχειοθετήθηκε από το Κολλέγιο των Επιτρόπων τον Νοέμβριο 2011. Σε εκκρεμότητα παραμένει ο χαρακτηρισμός νέων θαλασσίων προστατευόμενων περιοχών.

Του Γιωργου Λιαλιου

news.kathimerini.gr