Μια Ελληνίδα σε πρόγραμμα προσομοίωσης στον πλανήτη Άρη

Σε συνθήκες που προσομοιάζουν αυτές του πλανήτη Άρη έζησε για 15 ολόκληρες μέρες η μηχανικός υλικών του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων, Αγγελική Καπόγλου, στο πλαίσιο προγράμματος του οργανισμού Mars Society στην έρημο της...Γιούτα. Πρόκειται για μια απόπειρα ανάπτυξης της γνώσης και την τεχνολογίας που θα ανοίξουν τον δρόμο στην εξερεύνηση του πλανήτη Άρη τα επόμενα χρόνια. Το tvxs ήρθε σε επικοινωνία με την Αγγελική, η οποία μίλησε τόσο για την εμπειρία της όσο και για το πώς μπορεί η Ελλάδα να συμμετέχει πιο ενεργά στη διαστημική εξερεύνηση.

Περιγράψτε μας τις δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά την διάρκεια της αποστολής. Υπήρξαν καθόλου ανησυχίες για την κατάσταση της υγείας σας;

Oι δυσκολίες ήταν πολλές. Ομολογώ ότι τις δυο πρώτες ημέρες αναρωτιόμουν γιατί υποβάλλω τον εαυτό μου σε αυτή τη δοκιμασία. Έπρεπε να ζήσω σε ένα μικρό «κονσερβοκούτι» στη μέση του πουθενά, με άλλους πέντε άγνωστους ανθρώπους. Δεν μπορούσα να βγω έξω χωρίς να φορέσω μια δυσκίνητη στολή 10 κιλών, ενώ για λόγους ασφάλειας δεν επιτρεπόταν να πάω πουθενά μόνη μου. Κοιμόμουν χωρίς στρώμα σε ένα ασφυχτικά χαμηλοτάβανο δωμάτιο, όπου είχε είτε πάρα πολύ ζέστη είτε πάρα πολύ κρύο. Το φαγητό ήταν πολύ μέτριο και μονότονο αφού τρώγαμε κάθε μέρα περίπου το ίδιο αφυδατωμένο, προπαρασκευασμένο γεύμα. Οι προμήθειές μας ήταν περιορισμένες και έπρεπε να είμαστε ιδιαίτερα συντηρητικοί στη χρήση νερού, ηλεκτρισμού, πετρελαίου και τροφίμων. Υπήρχε όριο ακόμα και στο πόσο χρησιμοποιούσαμε το Ιντερνέτ. Δεν μπορούσαμε να έχουμε βίντεο, εικόνες ή ήχο online. Κάθε πλήρωμα ήταν υποχρεωμένο να έχει έναν υπεύθυνο για την Υγεία και την Ασφάλειά του (Health and Safety Officer) και, για περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ήμασταν πάντα συνδεδεμένοι με την υπηρεσία υποστήριξης της αποστολής (mission support). Επομένως, ανησυχία για την υγεία μας δεν υπήρχε.

Πώς καλύπτατε τις βιολογικές σας ανάγκες και πόσο εύκολο ήταν να προσαρμόσετε τις προσωπικές σας συνήθειες στα στενά όρια ενός διαστημικού σταθμού μαζί με τα άλλα 5 μέλη που συμπλήρωναν την αποστολή;

Η μεγαλύτερη έκπληξη για μένα ήταν το πόση αρμονία, ομαδικό πνεύμα και αλληλοϋποστήριξη υπήρχε μεταξύ των μελών του πληρώματος μου. Πίστευα ότι αυτό θα ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα, επειδή ήμασταν ένα διεθνές πλήρωμα (Ελλάδα, Ιταλία, Αμερική, Ινδία και Καναδάς/Ισραήλ) με εντελώς διαφορετικό επιστημονικό και πολιτισμικό υπόβαθρο. Παρόλα αυτά, δεν ένιωσα να «καταπιέζομαι» από την έλλειψη χώρου. Αντιθέτως όλοι επιδιώκαμε να περνάμε όσο περισσότερο χρόνο γινόταν στον κοινόχρηστο χώρο αντί να απομονωθούμε στα δωμάτια μας. Σε αυτό το συνέβαλε το γεγονός ότι είχαμε πραγματοποιήσει πολλές τηλεδιασκέψεις μέσω skype, αρκετούς μήνες πριν την αποστολή, ώστε να οργανώσουμε τους ερευνητικούς στόχους της αποστολής.

Όσο για τις βιολογικές ανάγκες, το φαγητό αποτελούνταν κυρίως από αφυδατωμένα υλικά (από λαχανικά μέχρι γάλα, αβγά και κρέας) ή προπαρασκευασμένα γεύματα για αλπινιστές (υψηλής θερμιδικής αξίας). Μερικά από τα υλικά ήταν κοινά για όλα τα πληρώματα και έπρεπε να καταναλώνουμε μόνο τη συγκεκριμένη ποσότητα που μας αντιστοιχούσε. Το ίδιο ίσχυε και με το νερό, αφού η κατανάλωση του καταγραφόταν και ήταν πολύ περιορισμένη. Για τον ίδιο λόγο δεν μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε οδοντόπαστες και πλέναμε τα δόντια μας με μαγειρική σόδα. Το νερό που χρησιμοποιούσαμε στην τουαλέτα ήταν “greywater” δηλαδή χρησιμοποιημένο νερό από τους νιπτήρες, το πλύσιμο των πιάτων και το ντους.

Μετά από μία τέτοια αποστολή που σίγουρα αποτελεί σπάνια εμπειρία, πόσο διαφορετικός βγαίνεις, πόσο δηλαδή μπορεί να επηρεάσει την από εδώ και πέρα στάση ζωής σου αλλά και τον τρόπο με τον οποίο εκτιμάς τα καθημερινά πράγματα;

Συνολικά, ήταν μια εμπειρία εντελώς πρωτόγνωρη για εμένα. Τις πρώτες μέρες μετά την επιστροφή μας στον «πολιτισμό», όλα γύρω μου έμοιαζαν περίεργα. Τα χιλιάδες αστέρια που βλέπαμε κάθε βράδυ στην έρημο είχαν καλυφτεί από τα φώτα της πόλης. Ο κόσμος συνέχιζε να ασχολείται με πράγματα τα οποία είχαν ξεθωριάσει σε σημαντικότητα για έμενα όπως για παράδειγμα η τηλεόραση ή τα χρήματα (έπρεπε ξανά να πληρώσω για να φάω;). Έχοντας «επιβιώσει» σε τόσο ιδιαίτερες συνθήκες, νιώθω πιο ανεξάρτητη και σίγουρα εκτιμώ περισσότερο πράγματα όπως τα φρέσκα λαχανικά, το άπλετο τρεχούμενο νερό ή το να μπορείς να ανοίγεις το παράθυρο σου το πρωί.

Σε ποια άλλα διεθνή προγράμματα έχετε συμμετάσχει; Ποιο ή ποια θεωρείτε ότι είχαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και γιατί;

Δυο από τις πιο ενδιαφέρουσες εμπειρίες που είχα ως τώρα ήταν η συμμέτοχη μου στα προγράμματα του CERN στην Ελβετία και της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας στην Ολλανδία. Δούλεψα ως trainee στο Mechanical and Materials Engineering Division του CERN το τελευταίο καλοκαίρι πριν την έναρξη της λειτουργίας του Large Hardon Collider (LHC) και έτσι είχα την ευκαιρία να κατέβω στο τούνελ και να δω τους ανιχνευτές πριν κλειστούν στα περιβλήματα τους. Είχα συνεχώς την αίσθηση ότι έβλεπα τα κομμάτια ενός γιγαντιαίου και πολύπλοκου παζλ να μπαίνουν επιτέλους στη θέση τους και όλοι περιμέναμε να δούμε το τελικό αποτέλεσμα που θα σχηματιζόταν. Την ίδια αίσθηση βέβαια είχα και την περίοδο που ήμουν στην «τεχνική καρδιά» της Ευρωπαϊκής Διαστημικής υπηρεσίας ως trainee στο Materials Mechanics and Processes Section. Την περίοδο που ήμουν στην ESA τέθηκαν με επιτυχία σε τροχιά το Planck και το Herschel, τα πιο εξελιγμένα και πολύπλοκα τηλεσκόπια που έχουν φτιαχτεί πότε. Η ευκαιρία να δω από κοντά το πώς σχεδιάζονται διάφορα διαστημικά προγράμματα από την αρχή μέχρι την εκτόξευση τους, επιβεβαίωσε το ενδιαφέρον μου για την διαστημική εξερεύνηση.

Ποια είναι δηλαδή τα απαραίτητα προσόντα για έναν εθελοντή που ενδιαφέρεται να πάρει μέρος σε τέτοιου είδους προγράμματα;

Καταρχάς, οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον το τρίτο έτος σπουδών τους σε σχετικό αντικείμενο. Επίσης η καλή βαθμολογία και ιδιαίτερα στα μαθήματα που είναι σχετικά με το πρόγραμμα επιλογής, είναι απαραίτητη. Η απόδειξη ερευνητικής δραστηριότητας ή σχετικής εργασιακής εμπειρίας, η άριστη γνώση ξένων γλωσσών και γενικότερα ένα καλό βιογραφικό σημείωμα, σαφώς αυξάνει την πιθανότητα επιλογής του υποψηφίου. Τέλος, για την υποψηφιότητα είναι απαραίτητες συστατικές επιστολές που αναφέρονται στην ακαδημαϊκή πληρότητα του υποψηφίου. Όσοι επιθυμούν να λάβουν μέρος σε μια αποστολή στο Mars Desert Research Station, πρέπει να καταθέσουν μια ερευνητική πρόταση στο Mars Society όπου να εξηγούν τι ρόλο θέλουν να αναλάβουν (commander, crew engineer, crew biologist etc) και τι πειράματα θέλουν να διεξάγουν κατά τη διάρκεια την παραμονής τους στο σταθμό. Κάθε χρόνο επιλέγονται μόνο 8 με 10 crews των 6 ατόμων. Η διαδικασία της επιλογής γίνεται μήνες νωρίτερα, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στα μέλη του κάθε πληρώματος να γνωριστούν μεταξύ τους μέσω τηλεσυνδιασκέψεων και να οργανώσουν τις λεπτομέρειες της αποστολής τους.

Πιστεύετε ότι στην Ελλάδα υπάρχει επαρκής ενημέρωση στη νέα γενιά για τέτοιους οργανισμούς και τα προγράμματα που πραγματοποιούνται στο εξωτερικό; Αν όχι, πώς θα μπορούσε να αλλάξει αυτή η κατάσταση;

Aπό τις δραστηριότητες μου στο Space Generation, τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά και τους δυο μεγάλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς (CERN, ESA), συνειδητοποίησα πόσο μεγάλη προτεραιότητα δίνουν όλες οι χώρες, παγκοσμίως, στη νέα γενιά αλλά και σε αυτό που αποκαλούμε «educational outreach for general public». Με άλλα λόγια, επενδύουν στη σημασία της ενημέρωσης του πολίτη σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας και το ρόλο που μπορεί να παίξει η νέα γενιά στη χάραξη της εθνικής πολιτικής στην έρευνα, τεχνολογία και ανάπτυξη. Αναγνωρίζουν ότι το μέλλον της κάθε χώρας βρίσκεται στα χέρια της νέας γενιάς και δημιουργούν συνεχώς τρόπους και προγράμματα για πιο ενεργή συμμετοχή ακόμα και παιδιών ηλικίας κάτω των 10 ετών.

Αυτό δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Όμως όλα έχουν βάση τη παιδεία. Αν θέλουμε να συμμετάσχουμε πιο ενεργά στην διαστημική εξερεύνηση, πρέπει να έχουμε πρώτα μια ενθουσιώδη νεολαία που διψά για μάθηση, την όποια θα έχουμε φροντίσει να την φέρουμε σε επαφή με τεχνολογικά θέματα από μικρή ηλικία. Η Ελλάδα καθυστέρησε σημαντικά στο να συμμετάσχει στο διαστημικό πρόγραμμα - δεν ήταν μέλος της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) μέχρι και το 2005. Πιστεύω ότι έπρεπε να είχε συμμετάσχει τουλάχιστον 20 χρόνια νωρίτερα. Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι, από το 2005, η Ελλάδα είναι το 16ο επίσημο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας, γεγονός που δημιουργεί αρκετές θέσεις εργασίας σε αυτό το χώρο. Η Ελλάδα δεν έχει συνειδητοποιήσει πλήρως τις τεράστιες δυνατότητες που έχει αποκτήσει από τη συμμετοχή της στην ESA. Η διαστημική εξερεύνηση είναι η κορωνίδα της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, επομένως η προώθησή της έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη κάθε επιστήμης με τελικό κερδισμένο τον άνθρωπο αλλά και τις χώρες που συμμετέχουν σε αυτήν.

Ένα νέο παιδί που ενδιαφέρεται να ακολουθήσει μια πορεία ανάλογη με τη δική σας στο χώρο των επιστημών, πώς θα το συμβουλεύατε να κινηθεί; Πού θα μπορούσε να απευθυνθεί αλλά και ποιο είναι το τίμημα, καθώς μιλάμε για ένα χώρο που απαιτεί πολλές θυσίες και αυστηρή πειθαρχία;

Πολλά παιδιά ονειρεύονται ότι θέλουν να ασχοληθούν με το διάστημα, μεγαλώνοντας όμως χάνουν το ενδιαφέρον τους. Για αυτό φταίνε διάφοροι παράγοντες. Πρώτα από όλα, οι Έλληνες γονείς πάντα ωθούν τα παιδιά τους να γίνουν γιατροί, δικηγόροι, άντε το πολύ αρχιτέκτονες. Σπάνια θα τους μιλήσουν για μια καριέρα στην αεροδιαστημική. Το ίδιο και στον επαγγελματικό προσανατολισμό στο σχολείο. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι τα ΜΜΕ καλλιεργούν διάφορα στερεότυπα σχετικά με το διάστημα. Μερικά από τα πιο συνηθισμένα είναι ότι το διάστημα είναι μόνο «rocket science» ή για αστροναύτες ή ότι δεν είναι χώρος για γυναίκες. Όλα αυτά οδηγούν τα παιδιά στην εντύπωση ότι το διάστημα είναι μόνο για μια ελίτ. Για λίγους και εκλεκτούς. Φυσικά και πρέπει να είσαι πολύ καλός σε αυτό που κάνεις για να ασχοληθείς με τη διαστημική εξερεύνηση αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι επιστημονικοί και τεχνολογικοί τομείς οι οποίοι πρέπει να αναπτυχθούν για την κατάκτηση του διαστήματος.

Θα συμβούλευα κάθε παιδί να βρει σε πιο τομέα έχει κλίση και να προσπαθήσει να βρει πως θα μπορούσε να εφαρμόσει το ταλέντο του σε μια καριέρα σχετική με την διαστημική εξερεύνηση. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο, ακόμα και για μία μικρή χώρα όπως είναι η Ελλάδα, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους, ότι αυτό που κάποτε εθεωρείτο επιστημονική φαντασία, σήμερα είναι πραγματικότητα και αυτή η πραγματικότητα πρέπει να γίνει κτήμα όλων μας. Αν αυτό το ενστερνιστούμε, τότε μερικά όνειρα που πολλοί από μας είχαν ή έχουν, μπορεί και να πραγματοποιηθούν, τελικά.

Ποιες είναι οι επόμενες βλέψεις σας; Ποια αποστολή, ποιο εγχείρημα αποτελεί το διακαή πόθο σας;

Αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στο Λος Άντζελες, αφού συμμετέχω ως ερευνήτρια στο Μaterials Science Department του πανεπιστήμιου Caltech. Ταυτόχρονα ετοιμάζω μια μακροχρόνια σειρά πειραμάτων που θα διεξαχθούν στο ΜDRS και στο FMARS στην Αρκτική, ενώ απώτερος σκοπός μου είναι ένα διδακτορικό συσχετισμένο με τη διαστημική εξερεύνηση.
tvxs.gr