Κάπνισμα: Μια χρόνια ιάσιμη νόσος

Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία αποτελούν τη μεγαλύτερη επιδημία που γνώρισε η ανθρωπότητα. Το κάπνισμα...
είναι συνήθεια με οικονομικό κόστος και κόστος υγείας τόσο για τον καπνιστή όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Προκαλεί κάθε χρόνο σ' όλο τον κόσμο πέντε εκατομμύρια θανάτους. Το 2025 ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα 10 εκατομμύρια. Στις αναπτυγμένες χώρες το κάπνισμα αποτελεί την κυριότερη αιτία ασθενειών και πρόωρων θανάτων. Έχει υπολογιστεί ότι οι θάνατοι που προκαλεί το κάπνισμα κάθε χρόνο στις ανεπτυγμένες χώρες είναι περισσότεροι από όσους προκαλούν μαζί το ΑΙDS, τα τροχαία ατυχήματα, οι ανθρωποκτονίες, οι αυτοκτονίες, η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών και τα ναρκωτικά.

Το κάπνισμα αποτελεί απόλυτο παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του πνεύμονα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τα νοσήματα των περιφερικών αγγείων. Προκαλεί αναπνευστικά νοσήματα, συμπεριλαμβανομένων της χρονίας αναπνευστικής πνευμονοπάθειας (βρογχίτιδας και πνευμονικού εμφυσήματος) των παροξύνσεων του βρογχικού άσθματος καθώς και αυξημένη συχνότητα και σοβαρότητα αναπνευστικών λοιμώξεων.

Επίσης, συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο άλλων καρκίνων (στόματος, οισοφάγου, στομάχου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστης), οστεοπόρωσης, υπογονιμότητας, εγκυμοσύνης υψηλού κινδύνου, αλλά και κακοσμίας στόματος και χρωματισμού του δέρματος και των νυχιών.
Τελικά οι μισοί καπνιστές θα πεθάνουν πρόωρα από αιτία που σχετίζεται με το κάπνισμα. Η μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης για τους συστηματικούς καπνιστές ηλικίας μικρότερης των 35 ετών που δεν θα διακόψουν το κάπνισμα είναι περίπου οκτώ χρόνια.

Αλλά τί είναι αυτό που «ρουφούν» οι καπνιστές;
Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πάνω από 4000 χημικές ουσίες. Ανάμεσα στις χιλιάδες ουσίες του καπνού, εκτός από τις γνωστές καρκινογόνες (πίσσα, ανιλίνη, ναφθαλίνη) και δηλητηριώδεις (αρσενικό, μονοξείδιο του άνθρακα, ασετόν, κυανιούχα, προπάνιο, μεθάνιο) υπάρχει ως γνωστόν και η ΝΙΚΟΤΙΝΗ. Αυτή είναι μία άοσμη και άχρωμη ουσία που απορροφάται αμέσως από τους πνεύμονες του καπνιστή, μπαίνει στην κυκλοφορία του αίματος και μέσα σε 6-7 δευτερόλεπτα φτάνει στον εγκέφαλο.

Η νικοτίνη έχει τονωτικές, αλλά και κατευναστικές επιδράσεις στο ανθρώπινο σώμα. Αρχικά προκαλεί ευφορία, γιατί δρα στα εγκεφαλικά κύτταρα κατά τον ίδιο τρόπο που δρουν οι ειδικές φυσιολογικές ουσίες που υπάρχουν εκεί και συμβάλλουν στη δημιουργία των ευχάριστων συναισθημάτων. Η νικοτίνη διεγείρει τη μνήμη, αυξάνει την επαγρύπνηση και ενισχύει τις δυνατότητες γρήγορης αντίδρασης σε εξωτερικά ερεθίσματα. Επίσης, ελαττώνει το στρες, ανακουφίζει την πλήξη και μειώνει την επιθετικότητα.

Σε νέους καπνιστές η δράση της νικοτίνης στον εγκέφαλο μπορεί να είναι ισχυρή και γι' αυτό να αισθανθούν ζαλάδα (ναυτία) ή ακόμα και ελαφρύ τρέμουλο. Με την πάροδο του χρόνου ο οργανισμός για να επιτύχει τα ευχάριστα αποτελέσματα απαιτεί ολοένα και περισσότερες ποσότητες νικοτίνης. Συνηθίζοντας πλέον να χρησιμοποιεί τη συγκεκριμένη ουσία, ο οργανισμός του καπνιστή απαιτεί να του χορηγείται τακτικά και στις ανάλογες δόσεις, αλλιώς θα εμφανίσει συμπτώματα στέρησης.

Πολλοί ερευνητές εκτιμούν ότι η εθιστική δράση της νικοτίνης παρομοιάζει με αυτή των ναρκωτικών ουσιών και του οινοπνεύματος. Γι' αυτό το λόγο πολλοί επιστήμονες σε διάφορες χώρες εισηγούνται στις κυβερνήσεις τους να συμπεριλάβουν τη νικοτίνη στην κατηγορία των απαγορευμένων εξαρτησιογόνων ουσιών.

Ωστόσο, έχουν αναπτυχθεί οικονομίες βασισμένες στην εκμετάλλευση του εθισμού των καπνιστών, με αποτέλεσμα τη διείσδυση στους πληθυσμούς κυρίως των νέων. Οι καπνοβιομηχανίες προσπαθούν να πείσουν ότι καπνίζοντας οι άνθρωποι θα είναι πιο στυλάτοι, πιο δυναμικοί, πιο ερωτικοί! Χρησιμοποιούν εικόνες ομορφιάς και "γκλαμουριάς" ή προσπαθούν να συνδέσουν το κάπνισμα (και τη φίρμα τους) με τον αθλητισμό και τις δραστηριότητες στη φύση.

Εκατομμύρια λοιπόν νέοι θα πάρουν την σκυτάλη της αυτοκαταστροφής στο βωμό των πλέον άνομων συμφερόντων, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι ένας στους δυο νέους που αρχίζουν στην εφηβεία το κάπνισμα και το συνεχίζουν μετά, θα πεθάνει από τις συνέπειες του καπνίσματος.

Η διακοπή του καπνίσματος προσφέρει μεγάλα οφέλη στην υγεία. Οι καπνιστές που διακόπτουν την καταστροφική συνήθεια πριν από την ηλικία των 35 ετών έχουν προσδόκιμο επιβίωσης σχεδόν όσο αυτοί που δεν έχουν καπνίσει ποτέ. Ακόμα και αν η διακοπή του καπνίσματος γίνει στη μέση ηλικία, η υγεία βελτιώνεται και ο επιπλέον κίνδυνος θανάτου μειώνεται σημαντικά.


Στα άμεσα οφέλη για την υγεία περιλαμβάνονται
η άμεση -σε μερικά λεπτά μέχρι λίγες ώρες- ομαλοποίηση της αρτηριακής πίεση και του αριθμού των σφίξεων,
ημείωση του επιπέδου του μονοξειδίου του άνθρακα και η αύξηση του επιπέδου του οξυγόνου στο αίμα στα φυσιολογικά επίπεδα και
η πλήρης αποβολή της νικοτίνης από τον οργανισμό.

Στα μεσοπρόθεσμα -μέρες μέχρι το πρώτο έτος οφέλη περιλαμβάνονται
η βελτίωση της γεύσης και της όσφρησης και της αναπνοής,
η βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος,
η αύξηση της λειτουργικότητας των πνευμόνων, ενώ το περπάτημα γίνεται ευκολότερο και ο κίνδυνος καρδιαγγειακού επεισοδίου μειώνεται στο μισό, ήδη από τον πρώτο χρόνο διακοπής του καπνίσματος.
Μακροπρόθεσμα, σημαντική μείωση του κινδύνου θανάτου από καρκίνο του στόματος και τραχήλου στα 5 έτη, μείωση του κινδύνου θανάτου από καρκίνο των πνευμόνων και από άλλες μορφές καρκίνου στα 10 έτη, ενώ 15 έτη μετά τη διακοπή του καπνίσματος ο κίνδυνος καρδιακών επεισοδίων είναι ο ίδιος με αυτόν των ανθρώπων που δεν κάπνισαν ποτέ.

Επιπλέον, ολοένα και περισσότεροι συνειδητοποιούν ότι το κάπνισμα «κάνει καπνό» τα χρήματά τους. Είναι γνωστό ότι οι περισσότεροι καπνιστές καταναλώνουν από ένα έως δύο πακέτα τσιγάρα την ημέρα. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, στη χώρα μας το μεγαλύτερο μερίδιο πωλήσεων τσιγάρων το έχουν οι ξένες μάρκες. Ένα πακέτο τσιγάρων αυτής της κατηγορίας κοστίζει 4 Ευρώ. Συνεπώς, καπνιστής ενός πακέτου τσιγάρων ημερησίως ξοδεύει 120 € το μήνα, 1440 € το χρόνο, 14400 € τη δεκαετία.

Περίπου τέσσερα εκατομμύρια καπνιστές το χρόνο επιχειρούν να διακόψουν το κάπνισμα, αλλά μόνο 3-6% από αυτούς (δηλαδή 1-2% του συνόλου των καπνιστών) το πετυχαίνουν χωρίς ιατρική παρέμβαση, υποστήριξη και καθοδήγηση. Αυτό οφείλεται στην εξάρτηση των καπνιστών στη χρόνια χρήση νικοτίνης. Σύμφωνα με όλες της νεώτερες οδηγίες η εξάρτηση από το κάπνισμα έχει όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας χρονίας νόσου. Μόνο μια μειοψηφία ασθενών (καπνιστών) καταφέρνει να απέχει πλήρως από το κάπνισμα αμέσως με την πρώτη προσπάθεια διακοπής, ενώ η πλειοψηφία συνεχίζει να καπνίζει για πολλά χρόνια και περνά πολλές περιόδους υποτροπής και ύφεσης.

Όπως συμβαίνει με όλες τις χρόνιες παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η αρτηριακή υπέρταση, η νεφρική ανεπάρκεια, ο εθισμένος καπνιστής θα πρέπει να προσέρχεται σε οργανωμένη μονάδα φροντίδας υγείας, όπου θα του παρέχονται συμβουλές, υποστήριξη και κατάλληλος έλεγχος και θεραπεία. Η υποτροπή που είναι σύνηθες φαινόμενο, αντικατοπτρίζει την χρόνια φύση της εξάρτησης και δεν αποτελεί αποτυχία του ασθενή.

Κάθε χρόνο τουλάχιστον 70% των καπνιστών επισκέπτονται κάποιο γιατρό. Περίπου το 35% αναφέρουν ότι έχουν προσπαθήσει σοβαρά να διακόψουν το κάπνισμα το τελευταίο έτος και 80% αναφέρουν τουλάχιστον μια προσπάθεια διακοπής στο παρελθόν. Μελέτη βασισμένη σε μεγάλη ομάδα πληθυσμού έδειξε ότι ποσοστό μικρότερο του 15% των καπνιστών που επισκέφθηκαν ιατρό έλαβαν φαρμακευτική βοήθεια για τη διακοπή του καπνίσματος. Οι αναλύσεις αποκαλύπτουν ότι υπάρχει σήμερα τρόπος να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η εξάρτηση του καπνίσματος. Το ποσοστό επιτυχίας φτάνει στο 30-50% (περίπου 10-20 φορές μεγαλύτερο από αυτό που επιτυγχάνεται χωρίς ειδική βοήθεια) με τη χρήση θεραπειών στα προγράμματα παρακολούθησης των σύγχρονων ιατρείων διακοπής καπνίσματος. Οι πιο αποτελεσματικές θεραπείες αποδείχτηκαν η εντατική ψυχολογική υποστήριξη και η φαρμακευτική θεραπεία στο πλαίσιο τακτικής παρακολούθησης από εξειδικευμένη ομάδα πνευμονολόγων και ψυχολόγων.

Συμπερασματικά, το κάπνισμα είναι εθισμός και ο εθισμός αποτελεί μια χρόνια ασθένεια η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί θεραπευτικά στα πλαίσια οργανωμένης μονάδας.

Γράφει η Χρυσή Αγγελετοπούλου, Πνευμονολόγος
Πηγή "Ευεξία & Διατροφή" Μάιος-Ιούνιος 2011, Τεύχος 49